Nga Saranda vjen një histori që nuk duhet kaluar me heshtje, por duhet të bëhet objekt studimi dhe patjetër objekt hetimi për të gjithë ata që duan të kuptojnë pse drejtësia në Shqipëri nuk funksionon. Në qendër të kësaj historie është një emër jo pak i lakuar në drejtësinë e kohëve moderne Esmeranda Basho prokurore, por mbi të gjitha, një model sesi pushteti i një zyrtare publike mund të abuzohet në mënyrën më të paskrupullt për të mbrojtur interesat personale e familjare.
Në një nga rastet më tronditëse që kanë goditur sistemin e drejtësisë shqiptare në vite të fundit, zbulohet se prokurorja e Sarandës, Esmeranda Basho, ka përdorur pozicionin e saj të lartë publik për të manipuluar hetimet në një çështje të rëndë kriminale, duke e kthyer drejtësinë në një vegël për të mbrojtur familjarët dhe për të fshehur provat.
Në datën 5 dhjetor 2022, në qytetin e Sarandës, automjeti i shtetasit L.L u sulmua me tritol, një akt i rëndë terrori dhe dhune që kërkonte reagim të menjëhershëm dhe hetim të paanshëm nga institucionet përgjegjëse. Por tragjedia e këtij rasti u thellua nga mënyra se si u zhvillua hetimi, në duart e personave me lidhje të ngushta familjare dhe me interesa të dyshuara.
Oficeri i policisë gjyqësore i ngarkuar me hetimin, Mariglen Basho, është djali i xhaxhait të prokurores Esmeranda Basho. Ky fakt përbën një konflikt të qartë interesi që ligji ndalon kategorikisht për të garantuar paanshmërinë dhe integritetin e hetimeve penale. Megjithatë, ky konflikt i pastër interesi u injorua totalisht nga prokurorja, e cila jo vetëm nuk u tërhoq nga çështja, por mori në dorë drejtimin e hetimeve duke përfshirë familjen në një pozitë kyçe hetimore.
Ndërkohë, u zbulua se oficeri Mariglen Basho kishte fshehur prova kyçe nga dosja, përfshirë një video të rëndësishme ku identifikohej makina e autorëve të sulmit me tritol, një provë që mund të kishte qenë vendimtare për zbardhjen e plotë të ngjarjes. Kjo fshehje e qëllimshme e provave është jo vetëm një shkelje flagrante e detyrës, por edhe një sabotim i drejtësisë që e kthen këtë hetim në një farsë të turpshme.
Pas transmetimit të videos në disa portale, dhe pas publikimit të skandalit, prokurorja Basho reagoi në mënyrë paradoksale: në vend që të kërkonte përgjegjësi për djalin e xhaxhait të saj, ajo regjistroi procedim penal kundër shefit të komisariatit të Sarandës, duke kërkuar edhe pezullimin e tij nga detyra. Ky veprim është një përpjekje e qartë për të zhvendosur përgjegjësinë në një tjetër person, i cili në realitet nuk kishte asnjë lidhje me fshehjen e provave dhe manipulimin e hetimit.
Për më tepër, kur prokurori i rrethit ndërhyri për të garantuar ligjshmërinë dhe e zëvendësoi prokuroren Basho nga hetimi për konflikt interesi, ajo nuk pranoi ta lërë çështjen dhe e ankimoi vendimin në Këshillin e Lartë të Prokurorisë (KLP). KLP-ja më pas konstatonte vetë ekzistencën e konfliktit të interesit dhe shkeljet që kishte bërë prokurorja, duke i dhënë kështu të drejtë institucionit që e zëvendësoi atë. Megjithatë, pavarësisht kësaj, Esmeranda Basho vazhdoi hetimet ndaj shefit të komisariatit, duke e mbajtur përgjegjësinë larg familjarit të saj dhe duke e përdorur sistemin e drejtësisë për të mbrojtur interesat personale.
Ky rast është një dëshmi tronditëse e kapjes së drejtësisë nga lidhjet familjare dhe klientelizmi, duke treguar se si institucionet që duhet të ishin garantues të rendit dhe ligjit, në realitet shndërrohen në vegla për të mbrojtur krimin dhe për të goditur të pafajshmit. Kjo situatë dëshmon degradimin e plotë të sistemit të drejtësisë, ku ligji nuk zbatohet, por përdoret si një mjet manipulimi nga individë me pushtet dhe lidhje të forta familjare.
Veprimet e Esmeranda Bashos shkelin çdo normë etike dhe profesionale të prokurorisë, duke vënë në dyshim integritetin e saj dhe duke dëmtuar rëndë besimin publik në drejtësi. Ajo ka abuzuar me pushtetin, duke prioritizuar interesat e familjes mbi ligjin dhe detyrën ndaj shtetit dhe qytetarëve. Në vend që të ishte garantuesja e ligjit dhe e drejtësisë, ajo u shndërrua në avokate të krimit dhe në mbrojtëse të fshehjes së së vërtetës.
Në këtë situatë alarmante, heshtja dhe vonesat janë bërë bashkëpunëtore të padukshme të krimit të organizuar dhe kapjes së shtetit në Shqipëri. Institucione kyçe si Inspektoriati i Lartë i Deklarimit dhe Kontrollit të Pasurive dhe Konfliktit të Interesit (ILDKPI) dhe Prokuroria, që duhej të ishin shtylla të patundshme të drejtësisë, po tregojnë papërgjegjshmëri dhe mungesë totale të vullnetit për të vepruar.
ILDKPI-ja, institucion i krijuar pikërisht për të luftuar konfliktin e interesit dhe korrupsionin në organet e drejtësisë, duket se është zhytur në një gjumë letargjik, duke shmangur detyrën e saj kryesore. Në vend që të nisë menjëherë një verifikim të plotë dhe të paanshëm mbi veprimet e dyshuara të prokurores Esmeranda Basho dhe personave të lidhur me të, ky institucion hesht dhe mbron më shumë interesa të errëta sesa ligjin. Kjo tregon se sa e dobët dhe e kapur është kjo strukturë, duke i dhënë një goditje të madhe luftës kundër korrupsionit dhe klientelizmit.
Në të njëjtën kohë, Prokuroria, e cila duhet të jetë bastioni i ndershmërisë dhe pavarësisë, nuk ka treguar asnjë shenjë të fortë për të marrë nën hetim të pavarur dhe gjithëpërfshirës këtë çështje. Përkundrazi, përvojat e deritanishme tregojnë se ajo ka tendencë të mbrojë familjarët e përfshirë dhe të mbulojë shkeljet, duke u bërë një tjetër mekanizëm që pengon drejtësinë.
Në mungesë të një reagimi të fortë dhe të paanshëm nga këto institucione, drejtësia në Shqipëri do të vazhdojë të jetë thjesht një fasadë, ndërsa krimi dhe korrupsioni do të lulëzojnë në hije.